ادبیات فارسی

۸ بازدید آخرین به‌روزرسانی: ۱۱ تیر ۱۴۰۳ زمان مطالعه: ۸ دقیقه قید زمان، کلمه یا گروهی از کلمات است که زمان وقوع فعل جمله یا زمان پذیرفتن یک حالت در جمله‌های اسنادی را مشخص می‌کند. برای مثال در جمله «دیروز در مدرسه بودیم.» کلمه «دیروز» قید زمان است. با حذف کردن قیدهای جمله، مشکلی در معنای آن جمله ایجاد نمی‌شود. …

اسطوره‌ها روایت‌هایی هستند که مردم در دوران باستان برای درک مفهوم هستی و جهان خود، ساخته‌اند پس ریشه در گذشته‌ای دارد که مردم آن را واقعی می‌پنداشتند اما برای انسان امروزی واقعیت ندارد. برای مثال، بخش نخست «شاهنامه» فردوسی که از دوران کیومرث تا پادشاهی فریدون را در بر دارد، اساطیری است. شناخت اسطوره‌ها برای شناخت فرهنگ ملت‌های مختلف بسیار …

۱۷ بازدید آخرین به‌روزرسانی: ۰۹ تیر ۱۴۰۳ زمان مطالعه: ۷ دقیقه اگر در واژه‌های نظیر به نظیر حداقل دو جمله، سجع متوازی (هم‌وزن و هم‌قافیه بودن) برقرار باشد، آرایه ترصیع وجود دارد. برای مثال در مناجات «ای کریمی که بخشنده عطایی و ای حکیمی که پوشنده خطایی» از خواجه عبدالله انصاری، ترصیع وجود دارد. شاعران و نویسندگان برای زیبایی و …

حماسه  در لغت به معنای دلاوری و شجاعت است اما در ادبیات، قدیمی‌ترین و هیجان انگیزترین سبک ادبی است که داستانی از تلاش‌های یک ملت برای ساخت تمدن و دلاوری آن‌ها برای حفظ سرزمین خود و جنگ با دشمنان را در بر دارد. مانند «شاهنامه» فردوسی که حماسه‌ای در ادبیات فارسی است. حماسه‌ها در زبان‌های مختلف به نظم و به …

به کلمه یا کلمه‌هایی که بعد از حروف اضافه می‌آیند و با استفاده از این حروف، به یکی از اجزای جمله، مانند فعل، قید، صفت، اسم و… نسبت داده می‌‌شوند «مُتَمِّم» گفته می‌شود. متمم‌ها بسته به اینکه به کدام بخش از جمله نسبت داده شوند، در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرند. متمم‌ فعل، متمم قیدی، متمم صفت، متمم اسم، متمم اسنادی …

اسم‌ها یکی از انواع واژه‌ها هستند که برای نامیدن اشخاص، حیوانات، اشیاء یا پدیده‌ها از آن‌ها استفاده می‌کنیم. اسم‌ها می‌توانند نقش‌های دستوری نهادی، مفعولی، متممی و منادایی را در انواع جمله‌ها به عهده بگیرند. به‌طور مثال، «مادر» اسم است و در جمله «مادر برای پرنده‌ها دانه ریخت.» نقش دستوری نهادی را به عهده گرفته است. بنابراین وقتی از شما می‌پرسند …

تمثیل نوعی آرایه ادبی است که در آن، به طور مستقیم یا غیرمستقیم مثال و مصداقی برای چیزی آورده‌ می‌شود. برای مثال در عبارت «او نمی‌خواهد چیزی بفهمد، مانند کبکی که سرش را زیر برف کرده است.» تمثیل وجود دارد. این آرایه ریشه در آرایه تشبیه و آرایه استعاره دارد اما با آن‌ها متفاوت است. در این مطلب از مجله …

جمله معترضه یا میان‌جمله در ضمن جمله اصلی به کار می‌رود و مفاهیمی مانند دعا و نفرین یا توضیحی درباره یکی از اجزای جمله اصلی را در بردارد و با حذفش، هیچ نقصی در معنای جمله اصلی، ایجاد نمی‌شود. برای مثال در جمله «صائب که مشهورترین شاعر سبک هندی است، تک‌بیت‌های زیبایی سروده است.» جمله معترضه «که مشهورترین شاعر سبک …

هرگاه شاعر یا نویسنده در شعر یا نوشته خود از کلمه‌ای استفاده کند که دو معنی متفاوت دارد، به‌طوری که یکی از معانی آن، مقصود اصلی شاعر باشد و معنی دیگر کلمه با کلمه دیگری در همان بیت یا جمله تضاد داشته باشد، آرایه ایهام تضاد شکل می‌گیرد. ایهام تضاد در حقیقت یکی از انواع آرایه ایهام است. به‌طور مثال …

اگر سجع متوازن (هم‌وزن بودن واژه‌ها) در واژه‌های نظیر به نظیر دو یا چند جمله، به صورت قرینه به کار رفته باشد، آرایه موازنه شکل گرفته است. برای مثال در عبارت «جان ما را صفای خود ده، چشم ما را ضیاء خود ده» از «خواجه عبدالله انصاری» نمونه‌ای از موازنه را می‌بینید زیرا واژه‌های «جان و چشم» و «ضفا و …

نثر مسجع یا نثر آهنگین نوعی نثر است که در آن، کلمه‌های هم‌قافیه و هم‌وزن یا یکی از این‌ها به کار رفته است و به این دلیل حالتی شعرگونه پیدا کرده است. مانند «خزانه مروت و شفقت بود.» از «عطار» که در آن، دو کلمه «مروت» و «شفقت» هم‌وزن و هم‌قافیه هستند و سجع ساخته‌اند. در این مطلب از مجله …

جمله امری یکی از انواع جمله از نظر مفهوم است که در آن، انجام یا عدم انجام کاری (فعل) یا پذیرفتن و نپذیرفتن حالتی از کسی درخواست می‌شود. برای مثال جمله «به خانه مادربزرگ برو.» جمله‌ای امری است که در آن، انجام فعل «رفتن»، درخواست شده است. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های متنوع یاد می‌گیریم که جمله …

حسن تعلیل یکی از صنایع ادبی معنوی در ادبیات فارسی است و به این معناست که شاعر در کلام خود از یک علت غیرواقعی اما ادبی و هنری استفاده کند. به‌طور مثال، شاعر در بیت «پیش دهنت پسته ز تنگی زده لاف/ زان است که هرکس دهنش پاره کند» برای روش باز کردن پسته، یک علت غیرعلمی آورده، اما توانسته …

«قالب غزل» و «قالب قصیده» هر دو از قالب‌های رایج شعر فارسی هستند که از نظر دوره شکل‌گیری، تعداد ابیات، موضوع اصلی و مخاطب تفاوت‌های مهمی با یکدیگر دارند. البته بین این قالب‌ها شباهت‌هایی هم دیده می‌شود. به‌طور مثال، این قالب‌ها در محل قرارگیری کلمه‌های قافیه به یکدیگر شباهت دارند. در این مطلب از مجله فرادرس، توضیح می‌دهیم که تفاوت …

سجع یک واژه عربی است که معنای آواز کبوتر می‌دهد. در ادبیات فارسی، آرایه‌ای ادبی است و در جایی وجود دارد که در جمله‌های یک نثر یا نظم (شعر) از کلمات هم‌وزن یا هم‌قافیه (یا هر دو) استفاده شود. مانند عبارت «الهی نام تو ما را جواز، مهر تو ما را جهاز» از خواجه عبدالله انصاری که در آن، کلمه‌های …

جمله پرسشی یکی از انواع جمله از نظر مفهوم است که معنای کلی آن، مطرح کردن سؤالی درباره یکی از اجزای جمله یا چیز دیگری است. مانند جمله «امروز مدرسه تعطیل است؟» که برای پرسیدن یک سؤال، مطرح شده است. این جمله با انواع دیگر مفهوم جمله یعنی جمله‌های خبری، عاطفی و امری تفاوت دارد. در این مطلب از مجله …

به حروفی که دو یا چند جمله، گروه و کلمه همسان یا ناهمسان را به هم پیوند می‌دهند، «حرف ربط» یا «حرف پیوند» گفته می‌شود. برخی از این حروف دو یا چند جمله، گروه یا کلمه را به هم پیوند می‌دهند، بدون اینکه آن‌ها را به هم وابسته کنند. این دسته از حروف، «پیوندهای هم‌پایه‌ساز» نامیده می‌شوند. برخی دیگر با …

جمله‌های اسنادی، جمله‌هایی هستند که در ساختارشان از فعل‌های اسنادی مانند «است، بود، شد، گشت، گردید و… » استفاده شده است. این جمله‌ها برای بیان انجام یک فعل یا کار خاص به کار نمی‌روند بلکه برای نسبت دادن صفت و حالتی به نهاد جمله که نوعی اسم است، استفاده می‌شوند. برای مثال جمله «علی رفت.» برای بیان انجام فعل خاص …

«متمم» کلمه یا گروهی از کلمه‌هاست که بعد از حرف اضافه می‌آید و به انواع فعل‌ها، انواع صفت‌ها و… نسبت داده می‌شود. به‌عنوان مثال، در جمله «به گل‌ها آب دادم.» کلمه «گل‌ها» بعد از حرف اضافه «به» آمده است و نقش متمم را به عهده دارد. این کلمه به فعل جمله نسبت داده شده است. در بخش‌های بعدی این مطلب …

جمله نقل قول، جمله‌ای است که داخل گیومه یعنی   قرار می‌گیرد و حاوی سخنی از کسی است. این سخن می‌تواند جمله‌ای معروف یا جمله‌ای از فردی مشهور باشد یا سخن هر انسان معمولی که کسی بخواهد آن سخن را برای دیگران، روایت و نقل کند. برای مثال در عبارت «مادرم گفت: بیا شام بخوریم.» جمله «بیا شام بخوریم.» جمله …

جمله‌های مستقل که یک معنا و مفهوم کامل را به مخاطب خود منتقل می‌کنند، یا ساده هستند یا مرکب. در ساختار جمله ساده، یک فعل و در ساختار جمله مرکب بیش از یک فعل وجود دارد. برای مثال جمله «مینا می‌آید.» جمله ساده و جمله «اگر دختر خوبی باشی مینا می‌آید.» جمله‌ای مرکب است. جمله‌های مرکب از یک جمله هسته …

چه در ادبیات کهن و چه در دوره معاصر، برای سرودن شعرهای فارسی از قالب‌های متنوعی استفاده می‌شود. قالب‌ها همان ساختار و شکل ظاهری شعرها هستند که محل قرار گرفتن قافیه‌ها را نشان می‌دهند. از میان رایج‌ترین قالب‌های شعر فارسی می‌توان به قصیده، غزل، مثنوی، قطعه، نیمایی و… اشاره کرد. هر کدام از انواع قالب شعر، برای بیان موضوع‌های خاصی …

جمع مکسر یا جمع بی‌قاعده نوعی از جمع در عربی است که کلمه‌ها با حروف جمع مانند «ون» یا «ین» به حالت جمع تبدیل نشده‌اند بلکه تبدیل آن‌ها به حالت جمع، با شکستن ساختار آن‌ها اتفاق افتاده است. مانند جمع مکسر «امراض» که از اسم «مرض» ساخته شده است و معنای «بیماری‌ها» می‌دهد. در این مطلب از مجله فرادرس با …

به اسم‌هایی که در ظاهر شبیه به اسم‌های مفرد هستند اما مفهوم جمع دارند «اسم جمع» گفته می‌شود. اسم‌های جمع از نوع اسم‌های مکسر نیستند اما بر مجموعه‌ای از اشخاص، اشیاء و پدیده‌ها دلالت دارند. به‌طور مثال می‌توان به کلمه «گلّه» اشاره کرد که نه جمع مکسر است و نه نشانه جمع دارد. این کلمه بر مجموعه‌ای از حیوانات دلالت …

هرگاه دو اسم در کنار هم قرار بگیرند، به صورتی که اسم دوم با حرکت کسره (ـِ) به اسم اول اضافه شده باشد، «ترکیب اضافی» ساخته می‌شود. در ترکیب‌های اضافی، اسم اول، «مضاف» نامیده می‌شود و اسم دوم نیز «مضاف‌الیه» نام دارد. به‌طور مثال «دستِ مادر» نوعی ترکیب اضافی است که در آن، «دست»، نقش مضاف و «مادر»، نقش مضاف‌الیه …

جمله عاطفی یا هیجانی یا احساسی، دربردارنده احساسات و عواطف مختلف است و حس‌هایی مانند تعجب، شادی، غم، افسوس و… را نشان می‌دهد. برای مثال، جمله «چه گل های زیبایی!» جمله‌ای عاطفی است که احساس تعجب و شگفتی را نشان می‌دهد. در انتهای جمله‌های عاطفی، علامت تعجب (!) قرار می‌گیرد. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های مختلفی یاد …

اسم مصغر، یعنی اسمِ کوچک شده، پس هر اسمی که مفهوم کوچکی را برساند، اسم مصغر است. اسم‌های مصغر با اضافه شدن پسوندهای کوچک کننده مانند «چه» و «-َ ک» به اسم‌ها، ساخته می‌شوند. برای مثال، اسم «باغچه» اسم مصغری است که از اضافه شدن پسوند «چه» به اسم «باغ»، ساخته شده است. در این مطلب از مجله فرادرس با …

به مجموعه‌ای از واج‌ها که به صورت یک‌جا و با یک ضربه هوا از شش‌ها خارج می‌شوند، «هجا» گفته می‌شود. به‌طور مثال کلمه «لاله» از دو هجای «لا» و «له» ساخته شده است. هجاها واحدهایی آوایی و صوتی هستند که خود از عناصر کوچک‌تری به نام «واج‌ها» تشکیل می‌شوند. هجاها دومین واحد زبانی به شمار می‌آیند و از ترکیب هجاهای …

اسم‌های فارسی از نظر ساختمان کلمه به دو نوع جامد و مشتق تقسیم می‌شوند. اسم جامد مانند «دل» از یک جزء تشکیل شده و بن افعال در ساختارش وجود ندارد. اما در ساختار اسم مشتق مانند اسم «نوازنده (نواز + -َ نده)» که از دو یا چند جزء تشکیل می‌شود، می‌تواند بن فعل نیز وجود داشته باشد. در این مطلب …

در زبان فارسی، روش‌های مختلفی برای ساخت انواع واژه‌ وجود دارد. «ترکیب» یکی از مهم‌ترین روش‌های واژه‌سازی در زبان فارسی است. در فرایند ترکیب، دو تکواژ آزاد یا دو کلمه مستقل با هم ترکیب می‌شوند و یک «کلمه مرکب» را می‌سازند. واژه‌های مرکب، کلمه‌هایی هستند که از کنار هم آمدن دو یا چند تکواژ آزاد یا کلمه معنادار ساخته می‌شوند؛ …

شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان، به‌ویژه در ادبیات کهن، برای زیباسازی کلام خود از آرایه‌ها و صنایع ادبی بهره می‌گرفتند. صنایع ادبی که از آن با عنوان «صنایع بدیع» هم یاد می‌شود، ترفندهایی هستند که شاعران و نویسندگان به کمک آن‌ها، ظاهر یا معنای کلام خود را زیباتر جلوه می‌دهند. آرایه‌ها و صنایع ادبی به دو دسته «صنایع لفظی» و «صنایع …