ترکیب مخلوط در عربی – نحوه تشخیص با مثال و تمرین – فرادرس

«ترکیب مخلوط» از ترکیب صفت‌ و موصوف با مضاف و مضاف‌الیه ساخته می‌شود. به‌طور مثال، «أَخي أَصْغَر» نوعی ترکیب مخلوط است، زیرا «ي» نقش مضاف‌الیه آن را به عهده دارد و «أَصْغَر» نیز صفت آن است. «أَخ» در این ترکیب هم مضاف و هم موصوف به شمار می‌آید. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، ضمن آنکه توضیح می‌دهیم ترکیب مخلوط در عربی چیست و چه ساختاری دارد، مثال‌هایی آن را نیز بررسی می‌کنیم. همچنین روش تشخیص آن را توضیح می‌دهیم و تمرین‌هایی را به دانش‌آموزان و مخاطبان این مطلب ارائه می‌کنیم.

ترکیب مخلوط در عربی

«ترکیب مخلوط در عربی» نوعی ترکیب است که از کنار هم آمدن موصوف و صفت با مضاف و مضاف‌الیه ساخته می‌شود. ساختار کلی ترکیب‌های مخلوط را در ادامه نشان داده‌ایم.

در ساختار بالا، ابتدا یکی از انواع اسم آمده است، سپس مضاف‌الیه و صفت بعد از آن قرار گرفته‌اند. اسم اول برای مضاف‌الیه، مضاف است اما برای صفتی که بعد از آن آمده است، نقش موصوف را به عهده دارد. در فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس، نکته‌های مهمی در مورد این مبحث آموزش داده شده است. با کلیک روی لینک زیر می‌توانید به این فیلم آموزشی دسترسی داشته باشید.

ساختار و اجزای ترکیب مخلوط

در بخش قبل، به‌طور کلی نشان دادیم که ساختار و اجزای تشکیل‌دهنده ترکیب مخلوط چیست. در این بخش، همین مبحث را به‌صورت گسترده‌تر توضیح می‌دهیم. اجزای تشکیل‌‌دهنده ترکیب مخلوط و ترتیب آن‌ها را در کادر زیر نشان داده‌ایم.

در ترکیب‌های مخلوط، ابتدا مضاف‌الیه را می‌آوریم و سپس صفت را بعد از آن قرار می‌دهیم. درحالی‌که در زبان فارسی، ابتدا صفت را می‌گوییم و سپس مضاف‌الیه را بعد از آن بیان می‌کنیم. در مورد ترکیب‌های مخلوط و اجزای آن‌ها حتماً به نکته‌های زیر توجه داشته باشید:

• اولین کلمه در ترکیب‌های مخلوط همیشه بدون «ال‍ـ» و بدون علامت تنوین (ـً، ـٍ، ـٌ) می‌آید.
• اگر کلمه دوم «ال‍ـ» داشته باشد، کلمه سوم هم با «ال‍ـ» می‌آید.
• کلمه‌های اول و سوم از نظر تعداد (مفرد، مثنی و جمع) همین‌طور از نظر جنسیت (مذکر و مؤنث) با هم مطابقت دارند.
• کلمه دوم همیشه مجرور است. اعراب آن ممکن است به‌صورت ظاهری اصلی (ـِ، ـٍ)، اعراب ظاهری فرعی (ـَ ینِ)، اعراب محلّی (برای کلمه‌های مبنی) و اعراب تقدیری (برای کلمه‌های مقصور و منقوص) باشد.
• کلمه‌های اول و سوم از نظر اعراب با هم مطابق دارند. یعنی هر دو مرفوع، منصوب یا مجرور هستند.
• کلمه‌های اول و سوم از نظر معرفه و نکره بودن هم با یکدیگر مطابقت دارند.
• اگر کلمه اول مثنی یا جمع مذکر سالم باشد، حرف «ن» از انتهای آن حذف می‌شود. (مانند: طالِبان ← طالِبا)
• اگر کلمه اول، جمع غیرعاقل یا غیرانسان باشد، کلمه سوم (صفت) به‌صورت مفرد مؤنث می‌آید. (مانند: الأَشْجارُ البُسْتانِ الکَبیرَة)

برای اینکه نکته‌های بالا را مرور کنیم و کاربرد آن‌ها را یاد بگیریم، مثالی را در ادامه با هم بررسی می‌کنیم.

در مورد مثال بالا و اجزای آن به این نکته‌ها توجه کنید:

• کلمه اول، یعنی «مِسْطَرَةُ»، «ال‍ـ» و تنوین ندارد.
• کلمه‌های دوم (الطالِبِ) و سوم (الطَویلَةُ) هر دو با «ال‍ـ» آمده‌اند.
• کلمه‌های اول (مِسْطَرَةُ) و سوم (الطَویلَةُ)، هر دو مؤنث هستند، هر دو معرفه و مرفوع‌ هستند و هر دوی آن‌ها مفرد نیز هستند.
• کلمه دوم (الطالِبِ) مجرور شده است.

انواع ترکیب در عربی

با مطالعه بخش‌های قبلی این مطلب یاد گرفتید که ترکیب مخلوط در عربی چیست و چگونه ساخته می‌شود. در زبان عربی، به‌جز ترکیب مخلوط، از ترکیب‌های وصفی و اضافی هم استفاده می‌شود. از‌آنجایی‌که ترکیب‌های مخلوط در واقع آمیزه‌ای از ترکیب‌های اضافی و وصفی هستند، لازم است با این دو نوع ترکیب و ساختار آن‌ها کاملاً آشنا باشید. در ادامه، این ترکیب‌ها و اجزای آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

ترکیب وصفی

ساختار کلی ترکیب‌های وصفی به‌صورت زیر نشان داده می‌شود.

در ترکیب‌های وصفی، معمولاً کلمه اول، موصوف است و کلمه دوم، نقش صفت آن را به عهده دارد. موصوف و صفت از چهار نظر باید با یکدیگر مطابقت داشته باشند:

• اعراب: موصوف و صفت از نظر نوع اعراب باید کاملاً یکسان باشند. یعنی هر دو مرفوع، منصوب یا مجرور باشند. البته ممکن است نوع اعراب آن‌ها متفاوت باشد. مثلاً اعراب یکی از آن‌ها تقدیری باشد اما اعراب آن دیگری ظاهری باشد.
• شمار و تعداد: موصوف و صفت هر دو باید از نظر شمار و تعداد (مفرد، مثنی و جمع) با یکدیگر مطابقت داشته باشند.
• جنسیت: هم موصوف و هم صفت هر دو باید از نظر جنسیت، مطابق یکدیگر باشند. یعنی هر دو مذکر یا هر دو مؤنث باشند.
• معرفه و نکره بودن: موصوف و صفت باید از نظر معرفه یا نکره بودن با یکدیگر مطابقت داشته باشند. یعنی یا هر دو معرفه باشندد یا هر دوی آن‌ها اسم نکره باشند.

نکته: اگر موصوف جمع غیرانسان یا جمع غیرعاقل باشد، صفت آن به‌صورت مفرد مؤنث می‌آید، حتی اگر موصوف مذکر باشد. فقط در این حالت است که برای موصوف جمع، از صفت مفرد استفاده می‌کنیم. (مانند: الأَکوابُ النَظیفَة «لیوان‌های تمیز»)

ساختار و اجزای ترکیب‌های وصفی را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس بیاموزید.

ترکیب اضافی

ساختار اصلی ترکیب‌های اضافی را در کادر زیر مشاهده می‌کنید. در این ساختارها، کلمه اول، «مضاف» است و کلمه دوم نیز مضاف‌الیه» آن محسوب می‌شود.

در کادر زیر، مثال‌هایی را برای دو ساختار بالا نشان داده‌ایم. در هر دو مثال زیر، «حِذاءُ» مضاف است. در مثال اول، «لَیلِی» مضاف‌الیه است و در مثال دوم نیز ضمیر متصل «ها» به‌عنوان مضاف‌الیه آمده است.

برای اینکه ترکیب‌های اضافی و ساختار آن‌ها را به‌خوبی یاد بگیرید، به نکته‌های زیر توجه داشته باشید.

• در ترکیب‌های اضافی، مضاف می‌تواند به‌صورت مرفوع، منصوب و مجرور بیاید اما مضاف‌الیه فقط به‌صورت مجرور می‌آید.
• اگر مضاف مثنی یا جمع مذکر سالم باشد، «ن» از انتهای آن حذف می‌شود. (مانند: طالِبان + الصَّف = طالِبا الصَّف)

برای یادگیری بهتر ترکیب‌های اضافی و ساختار آن‌ها توصیه می‌کنیم فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس را مشاهده کنید.

روش ترجمه ترکیب مخلوط

گفتیم در ترکیب‌های مخلوط عربی، ابتدا مضاف‌الیه و سپس صفت می‌آید. در‌حالی‌که در زبان فارسی، ابتدا صفت و سپس مضاف‌الیه بیان می‌شود. بنابراین هنگام ترجمه ترکیب‌های مخلوط، اول صفت را می‌گوییم و سپس مضاف‌الیه را بعد از آن می‌آوریم. برای یادگیری بهتر این نکته، مثالی را در کادر زیر آورده‌ایم.

در مثال بالا، «المَکتَبَةِ»، مضاف‌الیه «کتاب» است اما «المُفیدُ» صفت «کتاب» محسوب می‌شود. مشاهده می‌کنید که در ساختار عربی آن، ابتدا مضاف‌الیه و سپس صفت آمده است. برای ترجمه این ترکیب مخلوط، ابتدا صفت (مفید) را بیان کرده‌ایم و سپس مضاف‌الیه (کتاب‌خانه) را آورده‌ایم.

آموختن انواع ترکیب‌ های عربی با فیلم های آموزشی فرادرس

در مطلب پیش رو، با ترکیب‌های مخلوط در عربی آشنا شدیم و روش ترجمه آن‌ها را یاد گرفتیم. در زبان عربی، علاوه‌بر ترکیب‌های مخلوط، از ترکیب‌های وصفی (موصوف و صفت) و ترکیب‌های اضافی (مضاف و مضاف‌الیه) نیز استفاده می‌شود. کاربرد و ساختار هرکدام از این ترکیب‌ها قواعد خاصی دارد که می‌توانید آن‌ها را با مشاهده فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس بیاموزید.

مخاطبانی که می‌خواهند با اسم‌ها، فعل‌ها، حروف، جمله‌ها و به‌‌طور کلی، با سایر عناصر و اجزای زبان عربی نیز آشنا شوند، نکته‌های مهمی را با مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس می‌آموزند.

مثال ترکیب مخلوط در عربی

با خواندن بخش‌های قبلی، ساختار و روش ترجمه ترکیب‌های مخلوط را یاد گرفتید. در این بخش، با دقت به تمرین‌هایی که ارائه می‌شود، نحوه به‌کارگیری این ترکیب‌ها را نیز می‌آموزید.

مثال اول

در کادر زیر، نمونه‌ای از ترکیب‌های مخلوط را مشاهده می‌کنید.

ترکیب بالا از «أَب (مضاف یا موصوف) + ي (مضاف‌الیه) + رَحیم (صفت)» تشکیل شده است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، در ترجمه این ترکیب، ابتدا مضاف‌الیه را آورده‌ایم و سپس صفت را بیان کرده‌ایم. در مورد این مثال، به نکته‌های زیر دقت کنید.

• «أب» و «رَحیم» هر دو مفرد، مذکر، مرفوع و معرفه هستند.
• مضاف‌الیه در واقع ضمیر متصل مجروری «ي» است که به اسم قبل از خود متصل شده است.

مثال دوم ترکیب مخلوط در عربی

مثالی از ترکیب‌های مخلوط را در کادر زیر آورده‌ایم.

اجزای ترکیب بالا عبارتند از:

• قَمیصُ: مضاف برای «مَریَمِ» و موصوف برای «الأَخْضَرُ»
• مَریَمِ: مضاف‌الیه برای «قَمیصُ»
• الأَخْضَرُ: صفت برای «الأَخْضَرُ»

«قَمیصُ» و «الأَخْضَرُ» از نظر اعراب، جنسیت، تعداد و معرفه و نکره بودن کاملاً با هم مطابقت دارند.

مثال سوم

برای آشنایی بیشتر با ترکیب‌های مخلوط به مثال زیر دقت کنید.

اجزای این ترکیب و نکته‌های مربوط به آن‌ها را در ادامه توضیح داده‌ایم.

• فُندُقا: این کلمه مثنی است اما چون به‌عنوان مضاف برای کلمه «البَلَدِ» به کار رفته است، «ن» از انتهای آن حذف شده است. (فُندُقانِ ← فُندُقا)
• البَلَدِ: مضاف‌الیه «فُندُقا» است که به‌صورت مجرور آمده است.
• کَبیرانِ: صفت «فُندُقا» است که از نظر جنس (مذکر)، شمار (مثنی)، اعراب (مرفوع) و معرفه و نکره بوده (معرفه) با آن مطابقت دارد.

مثال چهارم ترکیب مخلوط در عربی

در کادر زیر، یک مورد از ترکیب‌های مخلوط را به‌عنوان مثال آورده‌ایم.

اجزای این ترکیب مخلوط و نقش هرکدام را در فهرست زیر آورده‌ایم:

• بابُ: مضاف «البُستانِ» و موصوف «الخَشْبیّ» است.
• البُستانِ: مضاف‌الیه «بابُ» و مجرور است.
• الخَشْبیّ: صفت «بابُ» محسوب می‌شود که از نظر مرفوع بودن، معرفه بودن، مذکر بودن و مفرد بودن با آن مطابقت دارد.

مثال پنجم

مثالی از ترکیب‌های مخلوط را در کادر زیر مشاهده می‌کنید.

در ادامه، اجزای سازنده این ترکیب مخلوط را مشخص کرده‌ایم:

• سَبّورَةُ: نقش مضاف «الصَّفِ» و موصوف «السَّوْداءُ» را به عهده دارد.
• الصَّفِ: مضاف‌الیه «سَبّورَةُ» است و مجرور است.
• السَّوْداءُ: صفت «سَبّورَةُ» محسوب می‌شود. این کلمه با موصوف خود از نظر اعراب، جنسیت، معرفه بودن و شمار کاملاً مطابقت دارد.

مثال ششم

در ادامه، مثالی از ترکیب‌های مخلوط را ارائه کرده‌ایم.

بخش‌های مختلف این ترکیب مخلوط را در فهرست زیر بررسی کرده‌ایم:

• کاتِبو: این کلمه جمع مذکر سالم است اما چون مضاف کلمه «الکِتابِ» واقع شده است، «ن» از انتهای آن حذف شده است. (کاتِبونَ ← کاتِبو)
• الکِتابِ: مضاف‌‌الیه «کاتِبو» که به‌صورت مجرور آمده است.
• عالِمون: صفت «کاتِبو» به شمار می‌آید که از هر نظر با آن مطابقت دارد.

ساختار اسم‌های جمع مذکر سالم و سایر انواع جمع را در مطلب «انواع جمع در عربی» مجله فرادرس به‌طور کامل آموزش داده‌‌ایم.

مثال هفتم ترکیب مخلوط در عربی

نمونه‌ای از ترکیب‌های مخلوط عربی را در کادر زیر مشاهده می‌کنید.

در ادامه اجزای این ترکیب مخلوط را نشان داده‌ایم و نکته‌های مربوط به آن‌ها را بیان کرده‌ایم:

• کَواکِبُ: این کلمه جمع غیرعاقل است که مضافِ «السَّماءِ» و موصوفِ «الجَمیلَةُ» محسوب می‌شود.
• السَّماءِ: مضاف‌الیه مجرور «کَواکِبُ» به شمار می‌آید.
• الجَمیلَةُ: صفت «کَواکِبُ» است. ازآنجایی‌که برای کلمه‌های جمع غیرعاقل از صفت مفرد مؤنث استفاده می‌شود، این کلمه نیز به‌صورت مفرد و مؤنث آمده است.

مثال هشتم

در کادر زیر، مثالی از ترکیب‌های مخلوط عربی را ارائه کرده‌ایم.

در فهرست زیر، اجزای این ترکیب مخلوط و کاربرد هرکدام را مشخص کرده‌ایم:

• مُعَلِّمُ: مضاف «الصَّفِ» و موصوف «الجَدیدُ» است.
• الصَّفِ: مضاف‌الیه مجرور «مُعَلِّمُ» است.
• الجَدیدُ: صفت «مُعَلِّمُ» است که از نظر اعراب، معرفه بودن، شمار و جنسیت با آن مطابقت دارد.

مثال نهم

در این بخش، مثال دیگری از ترکیب‌های مخلوط عربی را با هم بررسی می‌کنیم.

در ادامه، بخش‌های مختلف این ترکیب را مشخص کرده‌ایم:

• صَدیق: مضاف «ي» و موصوف «النّاجِح» است.
• ضمیر متصل «ي»: این ضمیر به «صَدیق» متصل شده است و در واقع، نقش مضاف‌الیه آن را به عهده دارد.
• النّاجِح: صفت «صَدیق» است که از هر نظر با آن مطابقت دارد.

مثال دهم

در ادامه، مثالی از ترکیب‌های مخلوط را مشاهده می‌کنید.

ساختار و اجزای تشکیل‌دهنده ترکیب بالا را در ادامه نشان داده‌ایم:

• نَظّارَة: مضاف «کَ» و موصوف «الشَّمسیَّة» است.
• ضمیر متصل «کَ»: این ضمیر متصل نقش مضاف‌الیه «نَظّارَة» را به عهده دارد و به آن متصل شده است.
• الشَّمسیَّة: صفت «نَظّارَة» است که از نظر جنسیت، شمار، معرفه بودن و اعراب با آن هماهنگ است.

برای اینکه ترکیب‌های مخلوط و ساختار آن‌ها را به‌خوبی یاد بگیرید، در وهله اول لازم است با ساختار ترکیب‌های وصفی و اضافی عربی آشنا باشید. در فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس، این دو مبحث به‌‌طور کامل آموزش داده شده‌اند.

روش تشخیص ترکیب مخلوط در عربی

در بخش‌های قبلی، هم اجزای تشکیل‌دهنده ترکیب مخلوط در عربی را توضیح دادیم هم روش ترجمه آن‌ها را بررسی کردیم. در این بخش نشان می‌دهیم که چطور به‌سادگی و در کوتاه‌ترین زمان ممکن، این نوع از ترکیب‌ها را تشخیص بدهید. در این مورد می‌توانید از فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس نیز کمک بگیرید. لینک دسترسی به این فیلم آموزشی را در ادامه آورده‌ایم.

برای تشخیص ترکیب مخلوط از سایر ترکیب‌ها، روش‌های زیر را به کار ببرید.

• به اعراب کلمه‌ها دقت کنید: اگر سه کلمه کنار هم آمده باشند که اعراب اولی و سومی شبیه به هم باشد اما کلمه دوم مجرور باشد، آن کلمه‌ها یک ترکیب اضافی را تشکیل می‌دهند.
• به جنسیت کلمه‌ها دقت کنید: اگر سه کلمه در کنار هم آمده باشند، به‌طوری که کلمه‌های اول و سوم هر دو مذکر یا مؤنث باشند اما کلمه دوم از نظر جنسیت با آن‌ها فرق داشته باشد، ترکیب مورد نظر نوعی ترکیب مخلوط است.
• ترکیب را ترجمه کنید: اگر هنگام ترجمه ترکیب، جای صفت و موصوف جابه‌جا شد، آن ترکیب از نوع ترکیب‌های مخلوط است.

برای اینکه کاربرد سه روش بالا را بهتر یاد بگیرید، دو مثال را با هم بررسی می‌کنیم.

مثال اول برای تشخیص ترکیب مخلوط

در کادر زیر، مثالی از ترکیب‌های عربی را آورده‌ایم و قصد داریم با استفاده از روش‌های بالا، نوع آن را تشخیص بدهیم.

در مورد این ترکیب به نکته‌های زیر دقت کنید:

• اعراب: کلمه اول (أُستاذُ) و سوم (اللَطیفُ) از نظر اعراب مشابه‌اند اما کلمه دوم (الجامِعَةِ) مجرور است.
• جنسیت: کلمه‌های اول و سوم هر دو مذکر هستند اما کلمه دوم مؤنث است.
• ترجمه: در ترجمه این ترکیب، جای کلمه‌های دوم و سوم عوض شده است.

با توجه به نکته‌ها و روش‌های بالا نتیجه می‌گیریم که ترکیب بالا از نوع ترکیب‌های مخلوط است.

مثال دوم برای تشخیص ترکیب مخلوط

در این بخش نیز مثالی از ترکیب‌های عربی را آورده‌ایم و می‌خواهیم با استفاده از روش‌هایی که آموزش دادیم، نوع آن را مشخص کنیم.

برای تشخیص نوع این ترکیب به نکته‌های زیر دقت کنید:

• اعراب: اعراب کلمه‌های اول (أُستاذُ) و سوم (الکَبیرَةِ) متفاوت است. در واقع، اعراب کلمه‌های دوم (الجامِعَةِ) و سوم با هم یکسان است.
• جنسیت: جنسیت کلمه‌های اول (أُستاذُ) و سوم (الکَبیرَةِ) متفاوت است اما کلمه‌های دوم (الجامِعَةِ) و سوم هر دو مؤنث هستند.
• ترجمه: در ترجمه این ترکیب، هیچ‌کدام از کلمه‌ها جابه‌جا نشده‌اند.

با توجه به نکته‌ها و روش‌های بالا به این نتیجه می‌رسیم که ترکیب بالا از نوع ترکیب‌های مخلوط نیست. در واقع از «الجامِعَةِ» مضاف‌الیه «أُستاذُ» است و «الکَبیرَةِ» نیز صفت «الجامِعَةِ» محسوب می‌شود.

تمرین ترکیب مخلوط

ساختار ترکیب مخلوط در عربی را با مطالعه بخش‌های قبلی یاد گرفتید. همچنین با روش تشخیص آن آشنا شدید. در ادامه، با پاسخ دادن به تمرین‌هایی که ارائه کرده‌ایم هم آموخته‌هایتان را مرور می‌کنید و هم سطح یادگیری‌تان را می‌سنجید. این بخش ۱۰ تمرین چهارگزینه‌ای دارد. برای جواب دادن به هر تمرین، یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست هر سؤال نشان داده می‌شود.

برخی از سؤال‌ها دارای پاسخ تشریحی هم هستند. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ»، می‌توانید پاسخ تشریحی آن‌ها را بخوانید. بعد از جواب دادن به همه سؤال‌‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده می‌شود.

جدول خلاصه ترکیب مخلوط در عربی

در بخش‌های قبلی این مطلب از مجله فرادرس نشان دادیم که ترکیب مخلوط در عربی چیست و از چه اجزایی تشکیل می‌شود. در جدول زیر، به‌صورت خلاصه، ویژگی‌ها و نکته‌های اصلی این نوع از ترکیب‌ها را ارائه کرده‌ایم.