کاتالیزور خودرو چیست و چه نقشی در عملکرد آن دارد؟

آیا با مبدل کاتالیست یا کاتالیزور خودرو آشنا هستید و کاربرد آن در خودرو را می‌دانید؟ اگر کاتالیزور اتومبیل ما خراب یا دزدیده شد چاره چیست؟

موتور خودروها در سال‌های گذشته پیشرفت‌های فراوانی داشته و با گذر از کاربراتور و انژکتور، اکنون به فناوری‌هایی مثل هیبریدی یا برقی رسیده و از این طریق، بهینه‌تر از همیشه شده است. در کنار پیشرفت‌های ساختاری موتور، بهبود سیستم‌های مدیریت تصفیه گازهای خروجی نیز کمک شایانی به ارتقای عملکرد فنی موتورها و کاهش آلودگی هوا کرده است. مبدل کاتالیزوری یا کاتالیزور یکی از اجزای کلیدی سیستم اگزوز و کنترل خروجی در یک خودرو مدرن است که نقش پررنگی در عملکرد آن دارد؛ اما مکانیزم عملکرد آن برای بسیاری از ما هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست.

به زبان ساده، وظیفه کاتالیزور در یک خودرو تبدیل آلاینده‌های خطرناک خروجی موتور خودرو مثل اکسید نیتروژن، مونوکسید کربن یا دی اکسید نیتروژن به ساختارهایی کم‌خطرتر مثل آب، نیتروژن یا دی اکسید کربن است. این فرآیند تبدیل در کاتالیزور توسط اجزای فلزی گرانقیمت و البته در دمای بسیار بالا انجام می‌شود. اگر مایلید اطلاعاتی دقیق‌تر از نحوه عملکرد کاتالیزور داشته باشید در ادامه با بخش اخبار خودرو گجت نیوز همراه باشید.

کاتالیزور خودرو چگونه کار می‌کند و چرا یکی از اجزای حیاتی آن به شمار می‌رود؟

استفاده از کاتالیزور از حدود 50 سال پیش به یک استاندارد و قانون در طراحی خودروهای سواری تبدیل شد. بنابراین اگر خودرویی که سوار می‌شوید متعلق به بعد از 50 سال قبل است، قانونا باید به مبدل کاتالیزوری مجهز باشد!

کاتالیزور طراحی جعبه‌مانند و قابل تشخیصی داشته و تشکیل‌شده از یک سری فیلترها و لانه‌زنبوری‌های ساخته‌شده از فلزات باارزش و گران‌قیمتی مثل پالادیم یا پلاتینیوم است که بین مانیفولد اگزوز خودرو و خروجی اگزوز قرار می‌گیرد. از طرف دیگر حسگر اکسیژن نیز در اکثر خودروها وضعیت دفع دود و کیفیت اگزوز را به واحد پردازش مرکزی (ECU) خودرو گزارش می‌دهد تا عملکرد مناسب کاتالیست تضمین شود.

با عبور گازهای بسیار داغ حاصل از احتراق درون موتور از کاتالیزور واکنشی شیمیایی در آن رخ داده و آلاینده‌های به‌شدت سمی به مولکول‌هایی کم‌خطرتر مثل آب تبدیل می‌شوند. اتومبیل‌های قدیمی‌تر معمولا از کاتالیزورهای دوکاره بهره می‌بردند که قادر به تبدیل مونوکسید کربن به دی اکسید کربن و هیدروکربن‌ها به آب بودند. با این وجود مبدل‌های کاتالیزوری خودروهای جدیدتر عموما سه‌کاره هستند و علاوه بر موارد گفته‌شده قابلیت تبدیل اکسیدهای نیتروژن به نیتروژن و اکسیژن را نیز دارند.

نشانه‌های یک کاتالیزور خراب چیست؟

به دلیل اهمیت فراوان کاتالیزور در یک اتومبیل، کارکرد صحیح آن یکی از پایه‌ای‌ترین اصولی است که باید مورد توجه رانندگان قرار داشته باشد. به همین جهت شناسایی نشانه‌های خرابی یا عملکرد نامناسب کاتالیزور از جمله نکاتی است که هر راننده باید به‌طور خاص به آن توجه داشته باشد. البته برخی از این نشانه‌ها به‌جز کاتالیزور به چندین عضو دیگر خودرو نیز مرتبط بوده و به همین دلیل تشخیص دقیق خرابی یک کاتالیزور بعضا به تشخیص مکانیک حرفه‌ای نیاز خواهد داشت.

یکی از مهم‌ترین نشانه‌های عملکرد نامناسب کاتالیزور خودرو حساس بوی تخم مرع گندیده (گوگرد) در اگزوز خودرو است! این بوی بسیار بد به‌دلیل تجمع ترکیبات دارای هیدروژن سولفید رخ می‌دهد. در صورتی که کاتالیزور اتومبیل به‌درستی کار کند، هیدروژن سولفید به دی اکسید گوگرد تجزیه می‌شود. با این وجود عملکرد نامناسب کاتالیزور عدم تجزیه ترکیبات هیدروژن سولفید را نتیجه داده و باعث بوی ناخوشایند شبیه به تخم مرغ گندیده در اگزوز خواهد شد.

به جز این بوی ناخوشایند، خرابی مبدل کاتالیزوری می‌تواند نشانه‌های دیگری هم داشته باشد. برای مثال، روشن شدن چراغ چک یکی دیگر از نشانه‌های خرابی کاتالیزور است؛ هرچند که این روشن شدن چراغ چک می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد و لزوما به‌معنی خرابی کاتالیزور نیست. بنابراین در صورت روشن شدن چراغ چک لازم است به مکانیک مراجعه کنید تا متوجه دلیل اصلی مشکلتان شوید.

همچنین دیگر نشانه‌های یک کاتالیزور خراب نیز احتراق ناقص، صداهای عجیب از موتور، افت چشمگیر عملکرد خودرو، افزایش مصرف سوخت یا حتی روشن نشدن آن است. بنابراین مشاهده هریک از این موارد می‌تواند به‌معنای خرابی کاتالیزور خودروی شما باشد.

آیا می‌توان با کاتالیزور خراب یا با خودرو بدون کاتالیزور رانندگی کرد؟

اگر کاتالیزور اتومبیل شما خراب شده باشد احتمالا مثل بسیاری افراد دیگر به حذف آن از سیستم و خارج کردنش از خودرو فکر کرده باشید. این کار قانونا شدنی نیست و علاوه بر اثرات مخرب زیادی که روی محیط زیست دارد، می‌تواند جریمه‌های سنگینی را نیز برای شما در پی داشته باشد. در کشور ما داشتن کاتالیزور یکی از شروط اساسی پاس کردن معاینه فنی است. بنابراین نداشتن مبدل کاتالیزوری قطعا عدم دریافت تاییدیه معاینه فنی را برای خودروی قدیمی‌تر شما به همراه خواهد داشت.

از طرف دیگر باید توجه کنید که برداشتن کاتالیزور خودرو باعث ایجاد یک جای خالی در سیستم اگزوز شده  و این مساله باعث افزایش قابل توجه صدای خروجی خودرو خواهد شد. به همین دلیل مشکل دیگری که با کنار گذاشتن کاتالیزور با آن دست‌به‌گریبان خواهید شد، صدای بیش از حد موتور است که قطعا توجه همسایگان، پلیس و هر کس دیگری را جلب خواهد کرد.

در عین حال راهکار دیگر در صورت خرابی مبدل کاتالیزوری نیز تعویض آن است که البته بسیار هزینه‌بر خواهد بود. اگر قصد تعویض کاتالیزور اتومبیل خود را دارید می‌توانید تا زمان تامین هزینه‌ها از خودروی‌تان استفاده کرده و سوار آن شوید. با این وجود باید توجه کنید که در این شرایط هوا را به‌مراتب بیشتر از قبل آلوده می‌کنید، مصرف سوخت بسیار بالاتری خواهید داشت و ممکن است با بسیاری ایرادات عملکردی که در قسمت قبل به آن‌ها اشاره شد روبرو شوید. بنابراین سعی کنید در شرایطی که کاتالیزور خودروی‌تان آسیب دیده یا عملکرد مناسبی ندارد، حتی‌الامکان از آن استفاده نکنید.

آیا تعویض کاتالیزور در منزل امکان‌پذیر است؟

کاتالیزورها نیز همانند دیگر اجزای هر خودرو عمری مشخص داشته و نمی‌توانند تا ابد عملکرد مناسبی ارائه دهند. برای مثال، استاندارد عمومی کارکرد کاتالیزور برای خودروهای کشورمان حدود 70 هزار تا 100 هزار کیلومتر برآورد می‌شود. از سوی دیگر، مبدل کاتالیزوری همچنین بیش از سایر اجزا در معرض سرقت قرار دارد و یکی از پرسرقت‌ترین اجزای موتور به شمار می‌رود.

با توجه به هزینه چند میلیون تومانی خرید و تعویض کاتالیزور ممکن است گمان کنید تعویض آن در منزل امکا‌ن‌پذیر است. تعویض کاتالیست البته به‌طور کلی با دانش فنی مناسب و دسترسی به ابزار و وسایل کافی غیرممکن نیست؛ اما تجربه‌ای نسبتا حرفه‌ای به شمار می‌رود. بنابراین اگر در تعمیرات خودرو چندان حرفه‌ای نیستید، توصیه می‌کنیم تعویض کاتالیزور را به مکانیک‌های کاربلد بسپارید.

همچنین در صورتی که کاتالیزور خودرو شما دزدیده شده، فارغ از این که مکانیک حرفه‌ای باشید یا خیر، نیاز به تعدادی لوله اضافی و مهارت جوش‌کاری خواهید داشت؛ زیرا سارقان برای دزدیدن کاتالیزور عموما به‌جای باز کردن اتصالات، لوله‌های مجاور را می‌برند تا سریع‌تر به هدف خود برسند! در این شرایط ممکن است با استفاده از قطعات جایگزین نصب مجدد کاتالیزور امکان‌پذیر باشد؛ اما عموما نیاز به جوش دادن لوله‌های جدید به سیستم اگزوز خواهد بود.

چرا سارقان اقدام به دزدیدن کاتالیزور می‌کنند؟

احتمالا دلیل آن که بسیاری از ما اسم کاتالیزور خودرو را شنیده‌ایم آن است که بارها خبر دزدیده‌شدن آن‌ها را از زبان افراد مختلف شنیده‌ایم. کاتالیزور خودروها تقریبا همیشه در قسمت زیر آن واقع شده و دسترسی به آن فوق‌العاده ساده است. این مساله به‌طور خاص برای خودروهای پیکاپ و شاسی بلند صادق است. در کنار این مساله باید در نظر گرفتن که کاتالیزور خودرو عموما از فلزاتی ارزشمند مثل پلاتینیوم، پالادیوم و رودیوم تشکیل شده که باعث می‌شوند مبدل کاتالیزوری طعمه‌ای عالی برای سارقان باشد.

دقت کنید که حتی اگر خودروی شما فاصله کمی تا زمین داشته باشد، سارقان می‌توانند با استفاده از جک‌های اتوماتیک فورا آن را جابجا کرده و کاتالیست را بدزدند. جالب است که بدانید سرقت کاتالیزور برخی خودروها برای سارقان حرفه‌ای ممکن است 30 ثانیه یا کمتر به طول بینجامد!

در گجت نیوز بخوانید: کاتالیزور خودرو و تاثیر آن بر کاهش آلودگی نماینده مجلس: خودروها را آب سوز کنید تا مشکل سوخت و آلودگی هوا حل شود واردات خودروهای سواری نو و کارکرده برقی و هیبریدی با عمر کمتر از ۵ سال تصویب شد