مروری بر عوارض واکسن کرونا؛ آیا این واکسن تهدید کننده سلامتی انسان بود؟

واکسن‌ها جدا از آنکه بدن ما را در برابر ویروس‌ها مقاوم می‌کنند، می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند که گاهی خطرناک نیز هستند. در این مقاله، مروری بر عوارض گزارش شده واکسن کرونا داریم.

واکسن کرونا

ویروس «SARS-CoV-2» که با نام «کرونا» نیز شناخته می‌شود، اواخر سال ۱۳۹۸ در جهان شیوع پیدا کرد. تاامروز بیش از ۱۷۰ میلیون نفر به آن مبتلا شده‌اند که از میان آن‌ها حدود ۳.۵ میلیون نفر جانشان را از دست داده‌اند. اثرات فاجعه‌بار ویروس کرونا بر زندگی انسان، اقتصاد و سایر جنبه‌های جامعه نیز حایٔز اهمیت است.

واکسن‌ مهم‌ترین اقدام بهداشت عمومی برای محافظت از مردم در برابر ویروس کرونا است. واکسن‌های این ویروس مراحل مختلف آزمایش ازجمله آزمایش پیش‌بالینی روی حیوانات برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی همچنین آزمایش بالینی را پشت سر گذاشته‌اند. این کارآزمایی‌ها در چندین مرحله مختلف انجام می‌شود. در مرحله آزمایش بالینی، افراد معدودی به‌صورت داوطلبانه حاضر می‌شوند واکسن روی بدن آن‌ها آزمایش شود. به‌تدریج تعداد داوطلبان افزایش می‌یابد تا نتایج آزمایش‌ها به‌صورت گسترده‌تر بررسی شوند.

کارآزمایی‌های بالینی و ایمنی واکسن کرونا همچنین در جمعیت‌های خاص، مانند زنان باردار و افراد با بیماری‌های زمینه‌ای خاص مثل دیابت و غیره، انجام می‌شود. در نظر داشته باشید که پیش از تأیید واکسن و عرضه آن برای استفاده عمومی، واکسن در چندین مرحله آزمایش می‌شود. سازمان پیشگیری و کنترل بیماری‌ها (CDC) بر این آزمایش‌ها نظارت می‌کند و دستورالعمل‌هایی را برای افزایش کیفیت واکسن تعریف می‌کند.

عوارض جانبی واکسن‌های کرونا نادرند اما نمی‌توان از آن‌ها صرف‌نظر کرد. این عوارض عبارت‌اند از آنافیلاکسی، لخته شدن خون، میوکاردیت، پریکاردیت، تغییرات شنوایی و وزوز گوش. دقت کنید که تنها افراد معدودی پس از دریافت واکسن کرونا با این عوارض روبه‌رو می‌شوند. بااین‌حال، سازمان‌های مرتبط و پزشکان در تلاش هستند هرگونه واکنش نامطلوب به واکسن را برای اطمینان از سلامتی و ایمنی فرد دریافت‌کننده واکسن بررسی کنند. در ادامه درباره اثرات نامطلوب واکسن‌های کرونا بحث می‌کنیم.

عوارض واکسن سینوفارم

در پژوهشی دانشمندان با بررسی سلامت ۶۰۰ شرکت‌کننده، عوارض واکسن سینوفارم را بررسی کردند. در این آزمایش ۳۷۶ نفر مرد و ۲۲۴ نفر زن بودند که میانگین سنی آن‌ها ۴۲ سال بود. میان این افراد، ۱۳۰ نفر مبتلا به فشار خون و ۱۳۸ نفر مبتلا به دیابت بودند. همه شرکت‌کنندگان در این آزمایش واکسن سینوفارم دریافت کردند.

پس از دریافت اولین دوز از واکسن سینوفارم در ۳۰۸ نفر از شرکت‌کنندگان تب شایع‌ترین عارضه نامطلوبی بود که گزارش‌ شد. پس‌ازآن، ۲۴۴ نفر سوزش و درد در محل تزریق را گزارش کردند.

پس از دوز دوم واکسن سینوفارم، شرکت‌کنندگان آزمایش مجدداً تب، درد و سوزش در محل تزریق را گزارش کردند. تعداد کمی (حدود ۳۲ درصد) نیز درد مفاصل را گزارش دادند. حدود ۲۸ درصد از شرکت‌کنندگان از تنگی نفس و حدود ۲۸ درصد به تورم غدد اعتراض داشتند.

بااین‌حال در این پژوهش مشخص شد عارضه جانبی جدی برای افراد پیش نیامده است و ۸۸ درصد شرکت‌کنندگان از دریافت واکسن راضی هستند. در این میان، فقط ۱۲ درصد افراد به‌علت بروز عوارض واکسن سینوفارم اعلام نارضایتی کردند.

عوارض واکسن کرونا؛ دیگر گزارش‌ها

عوارض واکسن کرونا بر قلب

عوارض جانبی میوکاردیت و پریکاردیت پس از دریافت دومین دوز از واکسن مدرنا در مردی ۲۴ ساله که هیچ سابقه‌ای از بیماری‌های قلبی نداشت، ظاهر شد. او ابتدا درد شدیدی در قفسه سینه‌اش حس می‌کرد. طی یک روز، علایٔم او بدتر شد، به‌طوری که از درد قفسه سینه به‌سختی نفس می‌کشید. درحالی‌که او پس از دریافت اولین دوز از واکسن همین علایٔم را با شدت کمتری تجربه کرده بود. این علایٔم سبب شد فوراً به پزشک مراجعه کند. در تصویربرداری‌ها عارضه میوکاردیت تشخیص داده شد. میوکاردیت التهاب عضله قلب است.

از موارد دیگر ابتلا به عارضه‌های قلبی پس از دریافت واکسن کرونا می‌توان به مردی ۲۵ ساله اشاره کرد که علایٔمی همچون خستگی، تب و لرز، آبریزش بینی و درد قفسه سینه تا زیر جناغ را تجربه کرد. علایٔم او حدوداً ۷۲ ساعت پس از تزریق واکسن آغاز شد. در این مورد نیز پژوهش‌ها از ابتلای فرد به میوکاردیت و پریکاردیت خبر داد. پریکاردیت التهاب پوشش خارجی قلب است.

میوکاردیت و پریکاردیت را می‌توان از عوارض واکسن کرونا دانست. این موارد بیشتر در مردان جوان با حدود 30 سال سن مشاهده شده است. داده‌ها نشان می‌دهد میزان ابتلا به میوکاردیت و پریکاردیت پس از دریافت دوز دوم واکسن کرونا، معمولاً میان آقایان، در محدوده سنی اواخر جوانی و اوایل دهه ۲۰، بیشتر است.

بیشتر مبتلایان به این دو بیماری قلبی پس از دریافت واکسن، به دارو پاسخ خوبی دادند. گزارش‌ها نشان داده است ابتلا به این دو بیماری پس از دریافت واکسن‌های mRNA کرونا بیشتر بوده است. البته بررسی‌ها نشان داده مزایای استفاده از mRNA در ساخت واکسن کرونا بر خطرات میوکاردیت غلبه می‌کند. سازمان‌ غذا و دارو و سازمان پیشگیری از بیماری‌ها نظارت و ارزیابی بر این دو بیماری پس از دریافت واکسن کرونا را به‌صورت پیوسته انجام می‌دهند.

بااین‌حال، بروز این شرایط بسیار نادر است. از هر یک‌میلیون نفر دریافت‌کننده واکسن فقط دو یا سه مورد ابتلا به میوکاردیت و پریکاردیت گزارش شده است. اما ازآن‌جایی‌که این بیماری‌ها خطر لخته شدن خون در بدن را دارند، نیاز است فرد تحت نظر پزشک باشد.

لخته شدن خون در مغز

در گزارش‌ها عوارض واکسن کرونا آمده است که مردی ۵۴ ساله پس از دریافت واکسن جانسون و جانسون به «ترومبوز سینوس وریدی مغزی» که به‌اختصار «CVST» خوانده می‌شود، مبتلا شد. این بیماری به تشکیل لخته خون در سیاهرگ‌هایی که وظیفه تخلیه خون از مغز را دارند، گفته می‌شود. این فرد که در وضعیت حاد قرار داشت، مجبور به استفاده از داروهای ضدانعقاد خون شد.

علایٔم CVST او پس از دریافت واکسن عبارت‌اند از سردرد مزمن و احساس سوزن‌سوزن شدن در ناحیه سر. ازآن‌جایی‌که بیماری CVST منجر به تشکیل لخته خون می‌شود، می‌تواند با علایٔم دیگری مانند اختلال در بینایی نیز همراه باشد. CVST بیماری است که حیات فرد را تهدید‌ می‌کند و نیاز به مداخله پزشکی فوری دارد. بی‌توجهی به فرد مبتلا به این بیماری می‌تواند خطر آسیب مغزی یا مرگ داشته باشد.

کم‌خونی از دیگر عوارض واکسن کرونا

زنی ۳۳ ساله پس از دریافت اولین واکسن کرونا علایٔم کم‌خونی شدید تجربه کرد. او تا یک روز پس از دریافت واکسن مشکلی نداشت اما ابتدا علایٔمی شبیه آنفولانزا را تجربه کرد. او ابتدا علایٔم خودش را جدی نگرفته بود اما پس از سه روز که سرگیجه، ضعف شدید و رنگ‌پریدگی ظاهر شدند، مجبور شد به پزشک مراجعه کند. پزشک با آزمایش خون متوجه شد او دچار کم‌خونی شدید شده است.

کم‌خونی از دیگر عوارض دریافت واکسن‌هاست. هرچند گزارش‌ها نشان داده است ابتلا به کم‌خونی پس از دریافت واکسن کرونا بسیار نادر بوده است، نباید احتمال‌ آن را نادیده گرفت. برای درک کامل اثرات بلندمدت واکسن‌های کرونا بر تعداد سلول‌های خونی و کم‌خونی، نیاز به تحقیقات گسترده است. پژوهشی نشان داده است افراد زیادی پس از دریافت واکسن کرونا موقتاً کاهش شدید گلبول‌های سفید خون را تجربه می‌کنند. در مطالعه دیگری مشخص شده است واکسن کرونا در برخی افراد سبب کاهش قابل‌توجه و البته طولانی‌مدت گلبول‌های قرمز نیز می‌شود که بسیار خطرناک است.

عوارض واکسن کرونا بر سیستم پوششی بدن

سیستم پوششی بدن (Integumentary system) وظیفه محافظت از بدن در برابر عوامل بیرونی را دارد. این سیستم درحقیقت از پوست، مو، ناخن و غشا مخاطی تشکیل شده است.

واکسن‌های کرونا حتی می‌توانند بر سیستم پوششی بدن نیز تأثیر بگذارند؛ هرچند این عوارض عموماً جزیٔی هستند. در موارد نادر، سیستم ایمنی بدن عوارض واردشده بر سیستم پوششی را تشخیص می‌دهد و علایٔمی ایجاد می‌کند که گاهی شدید و مکررند، مانند التهاب و تحریک پوست.

عوارض جانبی دیگری که درنتیجه تزریق واکسن کرونا گزارش شده‌اند، واکنش‌های موضعی مانند کهیر و بروز ضایعات پوستی و احساس سوزش در پا است.

آنافیلاکسی

علاوه بر این موارد، گزارش‌های نادری از واکنش‌های آلرژیک شدید به واکسن‌های کرونا مانند «آنافیلاکسی» هم وجود دارد. آنافیلاکسی واکنش آلرژیک شدیدی است که ممکن است پس از دریافت واکسن کرونا رخ بدهد. این واکنش‌ها می‌توانند علایٔمی فراتر از اثرات پوستی مانند مشکل در تنفس، تورم صورت و گلو و کاهش فشار خون نشان دهند. در این موارد، فرد نیاز ضروری به کمک پزشک دارد. تشخیص و درمان این نوع آلرژی‌ها می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی خطرات و عوارض را کاهش دهد و ایمنی فرد دریافت‌کننده واکسن را تضمین کند.

هرچند آنافیلاکسی بسیار نادر است، نمی‌توان احتمال آن را کامل نادیده گرفت. طبق گزارش‌ها، از هر ۵ میلیون نفر که واکسن کرونا -از هر نوع- دریافت کرده‌اند، یک نفر به این واکنش آلرژیک مبتلا شده است.

 واکنش التهابی در عروق خونی پوست

«واسکولیت لکوسیتوکلاستیک» یا «Leukocytoclastic vasculitis» نوعی واکنش التهابی در عروق خونی پوست است که به‌عنوان یکی دیگر از عوارض واکسن کرونا گزارش شده است. از علایٔم این واکنش التهابی می‌توان به عارضه‌ پوستی، خارش، تب یا درد مفاصل اشاره کرد. زنی ۷۱ ساله پس از دریافت دوز دوم واکسن کرونا روی پاهایش دچار زخم‌های التهابی شد. ضایعات پوستی او در دسته واکنش‌های واسکولیت لکوسیتوکلاستیک قرار گرفت. او با مصرف داروهای خوراکی در منزل طی یک هفته بهبود یافت.

سرماسوزک؛ یکی دیگر از عوارض واکسن کرونا

«Chilblain» که ما آن را با نام «سرماسوزک» می‌شناسیم، شبیه یخ‌زدگی دست و پا است و یکی دیگر از عوارض گزارش‌شده واکسن کرونا است. مردی ۴۲ ساله پس از دریافت اولین دوز از واکسن فایزر کرونا، علایٔم سرماسوزک شامل کبودی انگشتان دست و پا، تورم، قرمزی و ورم را نشان داد. خوشبختانه این عارضه شدید یا حاد نیست و با مراجعه به پزشک و مصرف دارو برای مدت کوتاهی می‌توان آن را درمان کرد.

سندروم گیلن-باره

سندروم «Guillain-Barré» که آن را به‌اختصار «GBS» نیز می‌نامند، از عوارض گزارش‌شده واکسن کرونا است. GBS اختلال نادری است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های عصبی آسیب می‌رساند و باعث ضعف عضلانی و گاهی فلج می‌شود. GBS تا حد زیادی بین افراد ۵۰ ساله و بالاتر مشاهده شده است.

براساس تجزیه‌وتحلیل‌های انجام‌شده، احتمال ابتلا به سندروم GBS در حدود ۲۱ روز پس از دریافت واکسن جانسون و جانسون حدوداً ۲۰ برابر بیشتر از واکسن‌های فایزر و مدرنا است. پس از گذشت ۴۲ روز، این نرخ برای واکسن جانسون و جانسون در مقایسه با دو مورد دیگر به حدود ۱۱ برابر می‌رسد. این بررسی سبب شد دولت‌ها استفاده از این واکسن را ممنوع اعلام کنند.

جوش پولکی؛ عارضه واکسن کرونا

جوش پولکی یا «Pityriasis rosea» نیز از دیگر عوارض واکسن کرونا است. جوش پولکی شایعه پوستی است که معمولاً به‌صورت جوش‌های قرمز ریز در ناحیه شکم یا بازوی افراد بالغ ظاهر می‌شود. این مورد نیز یکی دیگر از عارضه‌های واکسن کرونا شناخته می‌شود. مردی ۶۴ ساله پس از دریافت دوز دوم واکسن فایزر به جوش پولکی مبتلا شد. البته علایٔم فرد پس از ده روز ظاهر شد و در این مدت فرد دریافت‌کننده واکسن متوجه هیچ عارضه‌ای نشده بود. او با مراجعه به پزشک و دو هفته مصرف دارو نهایتاً توانست از شر جوش پولکی راحت شود.

این نوع واکنش‌های پوستی مرسوم‌ترین عوارض واکسن کرونا شناخته می‌شوند.

ازدست‌دادن حافظه

در پژوهش‌های گسترده مشخص شده است یکی از عوارض واکسن کرونا نقص شناختی و ازدست‌دادن حافظه به‌خصوص در افراد مسن است. مردی ۶۵ ساله شش روز پس از دریافت اولین دوز واکسن کرونا با نام «Covishield» حافظه خود را به‌شدت از دست داد. او هیچ علایٔم عصبی نشان نداد و فقط گفتارش روان نبود. ازآن‌جایی‌که سی‌تی اسکن مغز خونریزی مغزی را نشان نداد، مشکلات شناختی او به عاملی خارجی مانند واکسن نسبت داده شد.

این فرد هم‌اکنون برای درمان تحت‌نظر پزشک است و گزارش‌ها نشان داده است که حافظه او رو به بهبود است. پزشکان در تلاش برای درمان این افراد سعی می‌کنند سطح قند خون بدن فرد را تنظیم کنند؛ زیرا تغییرات در گلوکز می‌تواند بر عملکرد شناختی تأثیر بگذارد.

ترومبوسیتوپنی

ازآن‌جایی‌که واکسن‌های کرونا سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند و باعث التهاب در بدن می‌شوند تا ویروس شناخته‌ و با آن مبارزه شود، پلاکت‌های خون پس از دریافت واکسن رشد می‌کنند که همین مسیٔله سبب تسهیل لخته شدن خون می‌شود. دراین‌صورت پلاکت‌های فعال‌شده بهم می‌چسند و التهاب «ترومبوسیتوپنی» رخ می‌دهد. ترومبوسیتوپنی را می‌توان عارضه‌ بالقوه واکسن کرونا دانست. ازآن‌جاکه این عارضه پس از استفاده از واکسن جانسون و جانسون بیشتر مشاهده شده است، دانشمندان افراد را به استفاده از واکسن‌های mRNA ویروس کرونا تشویق می‌کنند.

سخن پایانی

همه‌گیری کرونا و افزایش واکسیناسیون به‌منظور کنترل این بیماری منجر به افزایش تنوع واکنش‌ها به انواع واکسن شده است. نظرسنجی نشان داده است ۶۵ درصد افراد پس از دریافت واکسن کرونا، عارضه‌هایی مختلف در سطوحی متفاوت تجربه می‌کنند. در میان این افراد فقط ۵ درصد نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارند و می‌توان عوارض واکسن کرونا را برای آن‌ها حاد در نظر گرفت. به‌رغم این عوارض، واکسیناسیون هنوز هم کارآمدترین روش برای مبارزه با اثرات گسترده ویروس‌هاست.