ماکان نیوز | وب سایت خبری ماکان | اخبار دنیای دیجیتال و کامپیوتر
شاید این مطالب برایتان مفید باشد
منظور از نقل قول این است که فردی، سخن شخص یا گروهی دیگر را در کلام خود بیاورد و علامت نقل قول، گیومه یا دو نقطه و گیومه است. برای مثال در جمله «پسرک گفت: «لطفاً توپ را شوت کن.»» نقل قول وجود دارد. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم علامت نقل قول در فارسی چیست و چگونه باید آن را استفاده کنیم. همچنین انواع نقل قول مستقیم و غیرمستقیم را توضیح می‌دهیم و با مثال بررسی می‌کنیم که کدام‌یک از آن‌ها همراه با علامت نگارشی نقل قول به کار می‌رود. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه ای طرح کرده‌ایم که با پاسخ دادن به آن‌ها، تمرین کنید و میزان یادگیری خود را افزایش دهید.
علامت نقل قول در فارسی
علامت نقل قول در فارسی گیومه «» یا دو نقطه و سپس گیومه «» : است. اما نقل قول، تنها در صورتی با این علامت‌های نگارشی همراه می‌شود که نقل قولی مستقیم باشد. یعنی هرکس بخواهد سخن فرد دیگری را عیناً در کلام خود بیاورد و از او نقل قول مستقیم کند، باید آن را داخل گیومه قرار بدهد و گاهی، قبل از آن، دو نقطه نیز بگذارد. اما اگر به شیوه غیرمستقیم از سخن فرد دیگری در کلام خود استفاده کنیم، یعنی سخن او را با تغییر در کلام خود بیاوریم، نباید آن را داخل علامت گیومه قرار بدهیم یا قبل از گیومه، دو نقطه بگذاریم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری استفاده از علامت نقل قول و دیگر علائم نگارشی زبان فارسی، فیلم آموزش ویراستاری و مهارت‌های درست‌نویسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
مثال علامت نقل قول
در این بخش نمونه‌هایی از نقل قول را همراه با علامت آن‌ها آورده‌ایم تا بررسی کنید که از نظر ویراستاری و درست‌نویسی، نقل قول‌ها باید چگونه نوشته شوند.
مثال ۱
در کادر زیر، بخشی از یکی از حکایت‌های «گلستان سعدی» را آورده‌ایم که حاوی مجموعه‌ای از نقل قول‌های مستقیم است. بنابراین قبل از هر نقل قول، علامت دو نقطه وجود دارد و خود نقل قول نیز در داخل گیومه است.
حکیمی را پرسیدند: «از سخاوت و شجاعت کدام بهتر است؟»
گفت: «آنکه را سخاوت است به شجاعت حاجت نیست.»
(سعدی)
مثال ۲
در کادر زیر نیز بخشی از «تاریخ بیهقی» را آورده‌ایم که حاوی نقل قول مستقیم است و علامت دو نقطه و گیومه را گرفته است.
امیر گفت: «جز وی نشاید.» در ساعت عبدوس را بخواندند و استادم نامه‌ها نسخت کرد سخت غریب و نادر.
(بیهقی)
مثال ۳
در مثال زیر، قبل از نقل قول مستقیم، علامت دو نقطه را نگذاشته‌ایم زیرا قبل از آن، افعالی از مصدرهای «گفتن»، «سرودن»، «فرمودن» و… نیاورده‌ایم.
حافظ در اشعار خود مضامین انتقادی زیادی دارد اما یکی از مهم‌ترین انتقادات او به ریای زاهدان خودنمای زمانه خود است. بیت زیر از این شاعر را مطالعه کنید.
«گرچه بر واعظ شهر این سخن آسان نشود
تا ریا ورزد و سالوس، مسلمان نشود»
چگونه نقل قول را بنویسیم؟
برای نوشتن نقل قول باید به چندین نکته توجه کنیم و مطابق با آن‌ها دست به نگارش نقل قول بزنیم. در این بخش، نکات مربوط به نوشتن انواع نقل قول را با مثال بررسی می‌کنیم.
- بررسی مستقیم یا غیرمستقیم بودن نقل قول
- بررسی لزوم یا عدم لزوم استفاده از دو نقطه
در ادامه این دو نکته را با مثال توضیح می‌دهیم و بررسی می‌کنیم. برای یادگیری انواع جمله‌های فارسی مانند جمله‌های نقل قول، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول نکته های نگارش نقل قول
در جدول زیر، نحوه نگارش نقل قول را به صورت خلاصه آورده‌ایم. برای درک درست این جدول، ادامه مطلب را مطالعه کنید.
| وضعیت نقل قول مسقیم | علامت نگارشی |
| وجود فعلی از مصدرهایی مانند «گفتن، پرسیدن و…» | : «نقل قول» |
| آوردن نقل قول بدون هیچ مقدمه و واسطه‌ای | «نقل قول» |
در مطلب زیر از مجله فرادرس، مشخصات جمله نقل قول را به طور کامل توضیح داده‌ایم و نمونه‌های زیادی از آن را بررسی کرده‌ایم.
بررسی مستقیم یا غیرمستقیم بودن نقل قول
نقل قول‌ها به دو نوع مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. هرگاه بخواهیم سخن فردی را دقیقاً مطابق گفته خود او بازگو کنیم، نقل قول مستقیم انجام داده‌ایم اما اگر تغییری کوچک هم در کلام اصلی ایجاد کنیم و آن را با تغییر بازگو کنیم، نقل قول غیرمستقیم انجام داده‌ایم. نقل قول مستقیم حتما در داخل گیومه قرار می‌گیرد و گاهی لازم است که پیش از آن، دو نقطه نیز بگذاریم. اما نقل قول غیرمستقیم، به هیچ علامت خاصی نیاز ندارد.
تفاوت نقل قول مستقیم و غیرمستقیم
در کادر زیر یک رباعی از خیام را آورده‌ایم و در ادامه، نقل قول آن به صورت مستقیم و غیرمستقیم را با هم مقایسه کرده‌ایم.
دریاب که از روح جدا خواهی رفت
در پرده اسرار فنا خواهی رفت
می نوش ندانی از کجا آمده‌ای
خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت
(خیام)
نقل قول غیر مستقیم از رباعی خیام
همانطور که می‌بینید، در کادر زیر، برداشت خود از رباعی خیام را آورده‌ایم بنابراین کادر زیر، یک نقل قول غیرمستقیم است و نباید آن را داخل گیومه بگذاریم.
خیام به نوعی پوچ‌گرایی همراه با شادی اعتقاد دارد چنانچه در بسیاری از اشعار خود انسان را به شاد زیستن و درگیر نشدن با راز هستی، دعوت می‌کند. او در یک رباعی چنین می‌گوید که چون نمی‌دانی از کجا آمده‌ای و بعد از مرگ به کجا می‌روی، پس شاد زندگی کن.
نقل قول غیرمستقیم از رباعی خیام
کادر زیر، نمونه‌ای از نقل قول مستقیم است زیرا بخشی از خود رباعی خیام را بدون هیچ تغییری در کلام خود آورده‌ایم. همانطور که مشاهده می‌کنید، این نقل قول مستقیم، داخل گیومه قرار گرفته است.
خیام در اشعار خود، انسان را به شاد زیستن دعوت می‌کند. به عنوان نمونه می‌توانید بیت زیر را مشاهده کنید.
«می نوش ندانی از کجا آمده‌ای
خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت»
بررسی لزوم یا عدم لزوم استفاده از دو نقطه
گاهی اوقات، نقل قول مستقیم علاوه بر علامت گیومه، علامت دو نقطه نیز می‌گیرد. اگر قبل از نقل قول، فعلی از مصدرهایی مانند «گفتن، سرودن، فرمودن، عرض کردن، پرسیدن، سؤال کردن و…» وجود داشته باشد، باید بلافاصله بعد از این افعال و قبل از آوردن نقل قول در داخل گیومه، علامت دو نقطه قرار بدهیم. در ادامه، نمونه‌ای از دو وضعیت لزوم استفاده یا عدم لزوم استفاده از دو نقطه، برای بیان نقل قول را بررسی می‌کنیم.
مثال
در مثال زیر، بدون اشاره قبلی، از قرآن، نقل قول کرده‌ایم. به همین دلیل، قبل از نقل قول، علامت دو نقطه نگذاشته‌ایم.
«بسم الله الرحمن الرحیم» در ابتدای همه سوره‌های قرآن به جز سوره توبه وجود دارد.
اما در مثال زیر، پیش از آوردن خود نقل قول، اعلام کرده‌ایم که قصد آوردن نقل قول را داریم و گوینده آن سخن را فاعل جمله‌ای با فعل «می‌فرماید» قرار داده‌ایم. پس به همین دلیل قبل از آوردن نقل قول، دو نقطه نیز گذاشته‌ایم.
خداوند در سوره الرحمن می‌فرماید: «بسم الله الرحمن الرحیم. الرحمن . علم القرآن.»
یادگیری نقل قول در فارسی با فرادرس
تا اینجا علامت نقل قول در فارسی و نحوه استفاده از آن را یاد گرفتیم. جمله‌های نقل قول تنها یکی از انواع جمله در زبان فارسی هستند و هر نوع جمله‌ای علائم نگارشی مخصوص به خود را دارد. علاوه بر انواع جمله، برخی از علامت‌های نگارشی نیز در هر نوعی از جمله کاربردی هستند اما فقط در موقعیت‌هایی خاص قابل استفاده هستند. استفاده از علامت‌های نگارشی در جایگاهی غیر از موقعیت درست آن‌ها، از نظر ویراستاری نادرست است و از نظر دستوری و معنایی نیز می‌تواند در کلام تأثیر بگذارد. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های کاربردی فرادرس در این زمینه را آورده‌ایم.
همچنین برای یادگیری آسان مباحث مختلف درس ادبیات و استفاده از علائم نگارشی، می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.
کاربردهای دیگر علامت گیومه و دو نقطه
علامت‌های نگارشی گیومه و دو نقطه در موقعیت‌هایی غیر از نقل قول نیز به کار می‌روند که در این بخش، مهم‌ترین آن‌ها را با مثال توضیح می‌دهیم تا در شناخت نقل قول دچار اشتباه نشوید. پیش از آن می‌توانید مجموعه فیلم‌های آموزش علائم نگارشی فرادرس را تماشا کنید تا با استفاده درست و نادرست از هرکدام از علامت‌های نگارشی آشنا شوید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
دیگر کاربردهای گیومه
از علامت گیومه علاوه بر نشان دادن نقل قول، در موقعیت‌های زیر نیز استفاده می‌کنیم.
| دیگر کاربردهای گیومه | مثال |
| ممتاز کردن واژه یا عبارتی در جمله یا تأکید بر آن‌ها | بدن انسان روزانه به مقدار معینی «پروتئین» نیاز دارد. |
| واژه‌های جدید و ناآشنا برای مخاطب | «نیهیلیسم» یکی از جریان‌های فکری فلسفی است. |
| اصطلاحات علمی | یکی از تکنیک‌های اخترشناسی، «شیدسنجی» است. |
| عنوان کتاب‌ها، مقاله‌ها، اشعار و… | «تاسیان» نام یکی از مجموعه اشعار «هوشنگ ابتهاج» است. |
دیگر کاربردهای دو نقطه
علاوه بر به کار بردن دو نقطه، پس از گیومه‌های نقل قول، در موقعیت‌های زیر نیز از علامت دو نقطه استفاده می‌کنیم.
| دیگر کاربردهای دو نقطه | مثال |
| قبل از معنای یک واژه یا اصطلاح | ناشتا: صبحانه نخورده |
| بیان عنوان چیزی | عنوان پایان‌نامه: تشبیه و بسامد انواع آن در غزلیات سعدی |
| پس از واژه‌های تفسیری | انواع نقش‌های دستوری زبان فارسی عبارت‌اند از: نهاد، مفعول، فاعل، مسند و… |
| بین دو جمله که دومی، توضیحی مفصل درباره جمله اول است. | او دوست ما بود: آنقدر به رفتارهای اشتباه خود ادامه داد تا روابط دوستانه‌اش را خراب کرد. |
نمونه سؤال علامت نقل قول در فارسی
حالا که یاد گرفتیم علامت نقل قول در فارسی چیست و چگونه نقل قول را بنویسیم، می‌توانید در آزمون زیر شرکت کنید. برای انجام این تمرین، باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. با ثبت هر پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان تمرین یعنی پس از پاسخ دادن به همه پرسش‌ها و با کلیک بر روی گزینه «دریافت جواب آزمون» خواهید دید.
۱. منظور از نقل قول چیست؟
هر جمله‌ای که فعلی از مصدرهای «گفتن، فرمودن، عرض کردن و…» داشته باشد، نقل قول است.
نقل کردن سخن دیگری در کلام خود، اگر بدون هیچ تغییری انجام شود، نقل قول است.
فقط نقل کردن سخن دیگری همراه با تغییر، نقل قول محسوب می‌شود.
اگر سخن فرد دیگری را عیناً یا با تغییر در کلام خود بیاوریم، نقل قول کرده‌ایم.
۲. علامت نقل قول چیست؟
علامت نقطه ویرگول / علامت دو نقطه
علامت دو نقطه و گیومه / علامت گیومه
علامت گیومه / علامت نقطه ویرگول
علامت پرانتز / علامت گیومه
۳. در کدام گزینه نقل قول وجود دارد؟
اما حواس باطن بعضی آنند که صور محسوسات را دریابند و بعضی آنند که معانی محسوسات را دریابند.
(نظامی عروضی)
در بستان و باغ از دل پر درد و داغ می‌نگریست و بدان جماعت آیه «انما الحیوة الدنیا» می‌خواند و می‌گریست.
(حمیدالدین بلخی)
امیر سخت دل مشغول شد و بوری‌تگین از شومان برفته بود و دره گرفته، که با آن زمین آشنا بود و راهبران سره داشت.
(بیهقی)
برو از خانه گردون به در و نان مطلب
کان سیه‌کاسه در آخر بکشد مهمان را
(حافظ)
«انما الحیوة الدنیا» در گزینه دوم، نقل قول از قرآن است.
۴. در کدام گزینه نقل قول مستقیم وجود دارد؟
الهی نه جز از یاد تو دل است نه جز از یافت تو جان، پس بی‌دل و بی جان کی توان؟
(خواجه عبدالله انصاری)
و اما بعد، بدان که آدمی را به بازی و هرزه نیافریده‌اند بلکه کار وی عظیم است و خطر وی بزرگ است.
(غزالی)
آنکه گویند «کلام الملوک ملوک الکلام» اعتماد را نشاید. سخن اندیشیده گوی و معنی دار.
(سعدی)
گفته باشد مگرت ملهم غیب احوالم
این که شد روز سفیدم چو شب ظلمانی
(حافظ)
۵. در کدام گزینه نقل قول غیرمستقیم وجود دارد؟
آن شکل بین وان شیوه بین وان قد و خد و دست و پا
آن رنگ بین وان هنگ بین وان ماه بدر اندر قبا
(مولانا)
«سعدی» در یکی از غزل‌های خود، فراغت از یار را برای خود غیرممکن می‌داند.
باز به بط گفت که «صحرا خوش است»
گفت: «شبت خوش که مرا جا خوشست»
(مولانا)
حافظ یکی غزلسرایان کهن فارسی است که بعضی اشعار او، مضمونی اجتماعی و سیاسی دارند.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶. برای عبارت زیر باید از چه علامت‌های نقل قولی و چگونه استفاده کنیم؟
خیام در بیت زیر به فانی بودن انسان و هرچه مربوط به او است، اشاره می‌کند.
ای بس که نباشیم و جهان خواهد بود
نی نام ز ما و نی نشان خواهد بود
(خیام)
خیام در بیت زیر به «فانی بودن انسان» و هرچه مربوط به او است، اشاره می‌کند.
خیام در بیت زیر به «فانی بودن انسان و هرچه مربوط به او است» اشاره می‌کند.
«ای بس که نباشیم و جهان خواهد بود
نی نام ز ما و نی نشان خواهد بود»
(خیام)
«ای بس که نباشیم و جهان خواهد بود
نی نام ز ما و نی نشان خواهد بود»
(خیام)
در هیچ‌کدام از بخش‌های این متن نباید از علامت‌های نگارشی نقل قول استفاده کنیم.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷. علامت های نگارشی نقل قول در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، درست به کار رفته‌اند؟
مادم می‌گفت «باید کم‌کم چمدان‌هایت را ببندی و آماده رفتن شوی.»
نمی‌دانم چرا دقیقاً آن روز چشمم به این بیت حافظ افتاد.
«هر آبروی که اندوختم ز دانش و دین
نثار خاک ره آن نگار خواهم کرد»
زمزمه‌ی که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها، مدام ورد لب‌هایش بود. راه می‌رفت و پشت سر هم آن را تکرار می‌کرد.
برداشت من از بیت زیر این است که ضحاک «شجاع اما نادان» بوده است.
«جهانجوی را نام ضحاک بود
دلیر و سبکبار و ناپاک بود»
(فردوسی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر از علائم نگارشی نقل قول، درست استفاده نکرده‌ایم؟
دکتر، وضعیت بیمار شما را «وخیم و خطرناک» گزارش کرده است.
بهترین راه را به تو می‌گویم: «کم درس بخوان اما در زمان مطالعه تمام تمرکز خود را روی درس بگذار.»
بیت: «چو غلام آفتابم هم از آفتاب گویم * نه شبم نه شب‌پرستم که حدیث خواب گویم» از «مولانا» مدت زیادی من را درگیر خود کرده بود.
معلم پرسید: «چه کسی از شما برای ارائه‌ی درس امروز، آماده است؟»
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. در چه صورتی برای نقل قول باید فقط از علامت گیومه استفاده کنیم؟
اگر برای نقل سخن دیگری، از روش غیرمستقیم استفاده کنیم، باید فقط از گیومه استفاده کنیم.
اگر پیش از نقل قول، فعل‌هایی از مصدرهای «گفتن و…» نداشته باشیم، فقط نقل قول را داخل گیومه قرار می‌دهیم.
در صورت تکرار دقیق سخن دیگری در کلام خود، باید فقط از علامت گیومه استفاده کنیم.
برای بیان نقل قول مستقیم و غیرمستقیم باید تنها از علامت گیومه استفاده کنیم.
۱۰. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، علامت گیومه برای نقل قول به کار رفته است؟
«فیه‌مافیه» و «دیوان شمس» از آثار مولانا هستند.
نام یکی از شاعران فارسی در قرن ششم هجری «اثیر اخسیکتی» است.
او را به عنوان یکی از پیشگامان جریان «پست‌مدرنیسم» می‌شناسند.
خداوند فرزندی ندارد و زاده فردی نیز نیست «لم یلد و لو یولد»
جدول خلاصه نکات علامت نقل قول فارسی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم علامت نقل قول چیست و چگونه نقل قول را بنویسیم. همچنین با انواع نقل قول آشنا شدیم و بررسی کردیم که برای نگارش هرنوعی از نقل قول، باید چگونه عمل کنیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار داده‌ایم که با پاسخ دادن به آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید. در جدول زیر، مهم‌ترین نکته‌های بیان‌شده در این مطلب را به شکل خلاصه آورده‌ایم. البته برای یادیگری درست و کامل این مبحث، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. علامت نقل قول در فارسی | گیومه «» یا دو نقطه و گیومه : «» |
| ۲. انواع نقل قول | مستقیم: سخن دیگری را عیناً بیاوریم. |
| غیرمستقیم: سخن دیگری را با تغییرات جزئی یا کلی بیاوریم. | |
| ۳. چگونه نقل قول را بنویسیم؟ | وجود فعل‌هایی از مصدرهای «پرسیدن، گفتن و…» پیش از نقل قول: دو نقطه و گیومه (: «نقل قول») |
| آوردن نقل قول بدون مقدمه: «نقل قول» | |
| ۴. دیگر کاربرد مهم گیومه | ممتاز کردن واژه‌های جدید، اصطلاحات علمی و… |
| ۵. دیگر کاربرد مهم دو نقطه | قبل از معنای یک واژه یا عبارت |
