بازی چگونه به رشد مهارت‌های اجتماعی کودکان کمک می‌کند؟ • دیجی‌کالا مگ

در جوامع مدرن معمولا اهمیت بازی را جدا از یادگیری می‌دانیم. با این حال، بازی‌های کودکان با وجود ظاهر ساده و خودجوشانه، نقش بسیار مهمی در رشد و تکامل آن‌ها ایفا می‌کنند. کودکان هنگام شرکت در فعالیت‌های اجتماعی بدون ساختار، از تخیل خود برای شبیه‌سازی تجربیات مختلف استفاده می‌کنند که الگویی برای موقعیت‌های زندگی واقعی محسوب می‌شود. آن‌ها یاد می‌گیرند که چگونه با سایر کودکان مذاکره کرده و همکاری کنند و در عین حال احساسات خود را بیان کنند و بدین ترتیب مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و خودتنظیمی عاطفی خود را تقویت کنند. کودکانی که به طور منظم بازی می‌کنند، از توانایی‌های تفکر خلاق و انتقادی قوی‌تری نیز برخوردارند.

متاسفانه به دلیل عواملی مثل افزایش فشارهای تحصیلی، گسترش شهرنشینی، استفاده از دستگاه‌های دیجیتال و بی‌ارزش دیده شدن اوقات فراغت، بازی کودکان در معرض تهدید قرار گرفته است. امروزه، کودکان نسبت به دهه ۵۰ سال پیش، ۵۰ درصد کمتر در فعالیت‌های بیرون از منزل و بدون ساختار شرکت می‌کنند. والدین و مربیان برای حمایت از رشد سالم کودکان باید به ارزش بازی آزاد پی برده و شرایط مناسبی را برای شرکت کودکان در فعالیت‌های خودراهبر فراهم کنند.

در این مطلب از دیجی‌کالا مگ قرار است درباره‌ی اهمیت بازی کردن در کودکان صحبت کنیم و ببینیم واقعا چه تاثیری بر آینده‌ی آن‌ها دارد.

بازی چیست؟

بازی به هر فعالیتی گفته می‌شود که کودک به منظور لذت بردن و نه رسیدن به هدف خاصی، به طور خودجوش آن را آغاز می‌کند. بازی آزاد همیشه با عنصری از “تظاهر” همراه است و از قوانین از پیش تعیین شده‌ای پیروی نمی‌کند، و همین ویژگی آن را از ورزش، کلاس‌های آموزشی، بازی‌های کامپیوتری و سایر فعالیت‌های ساختارمند متمایز می‌سازد. در بازی‌های تخیلی، کودکان با در نظر گرفتن هویت‌های غیرواقعی و با استفاده از تخیل خود اشیاء روزمره را به ابزار بازی تبدیل می‌کنند (به عنوان مثال، استفاده از جارو به عنوان عصای جادویی).

اهمیت بازی در رشد کودکان

بازی جنبه‌های متعددی از سلامت روان و جسم کودک را تقویت می‌کند، اما نقش آن در رشد اجتماعی سالم بسیار مهم است. شرکت منظم در بازی‌های گروهی، فعال و بدون ساختار می‌تواند مهارت‌های اجتماعی کودک را از جهات مختلف بهبود می‌بخشد. در ادامه به بررسی مزایای بازی کردن از این دیدگاه می‌پردازیم.

۱. اهمیت بازی در تقویت هم‌دلی

بازی‌های نقش‌ آفرینی کودکان را به چالش می‌کشد تا خود را به جای دیگران قرار دهند و دنیا را از دیدگاه متفاوتی ببینند. در نتیجه آگاهی بیشتری از احساسات دیگران و تاثیر اعمالشان بر آن‌ها پیدا می‌کنند. بازی‌های اجتماعی همچنین ممکن است کودکان را وادار کند تا با تجربیات کودکان دیگر از پیشینه‌های فرهنگی و اقتصادی مختلف از خود آشنا شوند و این موضوع ویژگی‌هایی مثل مدارا و پذیرش را در کودکان تقویت می‌کند.

۲. اهمیت بازی در تقویت مهارت‌های زبانی و سوادآموزی

کودکان در حین بازی باید کلمات مناسبی را برای بیان ایده‌های خود پیدا کنند، وسایل را در محیط اطرافشان نام‌گذاری کنند، محدودیت‌ها و مرزها را مشخص کنند، اختلافات را حل کنند، با یکدیگر به اشتراک بگذارند و نوبت را رعایت کنند.

تمامی این اقدامات، مهارت‌های زبانی کودک را تقویت کرده و به او کمک می‌کند دایره لغات غنی‌تری داشته باشد و از زبان به طور موثرتری استفاده کند. بازی گروهی همچنین مستلزم گوش دادن زیاد است، چون ساخت یک دنیای تخیلی به صورت گروهی به توانایی درک و به کارگیری ایده‌های دیگران بستگی دارد.

اگرچه بازی آزاد به ندرت شامل استفاده از زبان نوشتاری است، اما کودکانی که زمان کافی برای بازی دارند، معمولا مهارت‌های سوادآموزی قوی‌تری از خود نشان می‌دهند. محققان معتقدند که این ارتباط وجود دارد زیرا بازی‌های تخیلی، مهارت‌های پیش از سوادآموزی از جمله حافظه کاری، نام‌گذاری و تفکر نمادین را تقویت می‌کند.

کودکان در حین بازی تجربیات گذشته خود را به یاد آورده و آن‌ها را در فعالیت فعلی خود به کار می‌برند. این فرآیند توانایی کودکان را در حفظ اطلاعات و استنباط معنا افزایش می‌دهد، که هر دو از مولفه‌های اصلی درک مطالب هستند. همچنین استفاده از وسایل در یک بستر نمادین به کودکان کمک می‌کند تا درک کنند که چگونه کلمات نوشته شده می‌توانند نمایانگر مفاهیم، وسایل و تجربیات باشند.

این تمرین توانایی آن‌ها را در تجسم هنگام خواندن و نوشتن بهبود می‌بخشد. بازی‌های تخیلی همچنین اصول ساختار روایت را از طریق داستان‌سرایی شفاهی به کودکان می‌آموزد.

۳. اهمیت بازی گروهی بدون ساختار در کاهش رفتارهای نامناسب اجتماعی

کودکان در حین بازی فواید نمایش ویژگی‌های مثبت، مثل دوستی و صبر و شکیبایی، و پیامدهای منفی رفتارهای منفی، مثل خودخواهی و پرخاشگری، را تجربه می‌کنند. آن‌ها از طریق یک فرآیند طبیعی آزمون و خطا یاد می‌گیرند که تکانه‌های خود را کنترل کرده و واکنش‌های سنجیده‌تر و مناسب‌تری نسبت به موقعیت‌های چالش‌برانگیز نشان دهند و در نهایت با ملاحظه‌تر، همکارتر، پذیرنده‌تر و منعطف‌تر شوند. این شرایط که از آن به عنوان صلاحیت اجتماعی یاد می‌شود، به کودکان کمک می‌کند تا روابط قوی‌تری ایجاد کرده و با رشد و بلوغ، در محیط‌های پراسترس به موفقیت دست یابند.

۴. اهمیت بازی در کاهش اضطراب و تنظیم احساسات

بازی‌های نقش‌آفرینی فواید درمانی بسیار زیادی برای کودکان دارد. این بازی‌ها به کودکان فضای امن و آرامی می‌دهد تا احساسات خود را کشف، بیان و پردازش کنند و این موضوع تنش را کاهش داده و خودآگاهی را ارتقا می‌دهد.

بازی می‌تواند به کودکان کمک کند تا با فقدان و از دست دادن کنار بیایند، برای موقعیت‌های پراسترس آماده شوند، با تغییرات سازگار شوند و یک روایت مثبت‌تر و قدرتمندتر از سختی‌ها و مشکلات ارائه دهند.

نکته‌ی مهم اینکه تحقیقات نشان می‌دهد کودکان پیش دبستانی که در بازی‌های تخیلی شرکت می‌کنند بیشتر از کودکانی که در فعالیت‌های تحت نظارت بزرگسالان شرکت می‌کنند، از گفتار خصوصی استفاده می‌کنند.

این تغییر رفتار، نشان دهنده‌ی بهبود تنظیم احساسات است چون گفتار خصوصی ابزار اصلی ارتباط درونی، هدایت شخصی و خود کنترلی در کودکان ۲ تا ۷ ساله است. بعضی از بازی‌ها، مثل بازی‌های ماجراجویانه در فضای باز، اضطراب را با فراهم کردن این فرصت برای کودکان تا خطرات را بپذیرند، کاهش می‌دهد.

قرار گرفتن در معرض این خطرات باعث می‌شود تا کودکان ترس، نگرانی و تردید را تجربه کنند. این تجربیات به کودکان می‌آموزد که چگونه برانگیختگی روانی و فیزیولوژیکی خود را مدیریت کرده و با عدم قطعیت مقابله کنند، که این امر نقش بسیار مهمی در محافظت در برابر استرس دارد.

۵. اهمیت بازی بر اعتماد به نفس اجتماعی و عزت نفس کودکان

کودکان، مثل بزرگسالان، نیاز دارند تا احساس لیاقت و استقلال داشته باشند. با این حال از آنجایی که بزرگسالان زندگی بسیار سخت و منظمی دارند، فرصت‌های کمی برای اعمال قدرت خود به عنوان یک فرد دارند. در بیشتر طول روز به کودکان گفته می‌شود که چه کاری انجام دهند، به کجا بروند و چه زمانی چه کاری را انجام دهند، که این موضوع به احساس ناامیدی و ناتوانی در کودکان دامن می‌زند.

بازی به عنوان فعالیتی که توسط کودک هدایت می‌شود، یک راه بسیار مناسب برای تخلیه‌ی این احساسات است و به کودکان این فرصت را می‌دهد تا کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشند. کودکان در حین انجام بازی‌های تخیلی، نقش رهبری را بر عهده گرفته و قوانین خود را در محیطی که خودشان انتخاب کرده‌اند، ایجاد می‌کنند.

آن‌ها این آزادی را دارند تا در موقعیت‌های خیالی قدرت، مثل پادشاه یا ابرقهرمان بودن، قرار گیرند و از مهارت‌های حرکتی و خلاقانه خود برای ایفای نقش خود استفاده کنند. در نتیجه، اعتماد به نفس بیشتری به توانایی‌های خود و امنیت بیشتری در مورد هویت خود پیدا می‌کنند.

کودکان با اعتماد به نفس نه تنها شادتر و انعطاف‌پذیرترند، بلکه بیشتر احتمال دارد که به سایر کودکان نزدیک شده و با آن‌ها دوستی برقرار کنند. کودکان به مرور زمان یک شبکه اجتماعی قوی‌تر برای خود ایجاد می‌کنند که از آن‌ها در برابر افسردگی، انزوا و قلدری محافظت می‌کند و هم‌زمان مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی آن‌ها را هم بهبود می‌بخشد.

کودکان برای بازی کردن به چه چیزهایی نیاز دارند؟

کودکان به طور طبیعی انگیزه‌ی بازی کردن دارند. با این حال برای دسترسی به بازی به محیط و شرایط مناسبی نیاز دارند. برای تشویق کودکتان به شرکت در بازی‌های بدون ساختار، مطمئن شوید که او به امکانات زیر دسترسی دارد:

• حداقل یک ساعت وقت آزاد (ترجیحا در فضای باز) هر روز، بدون دسترسی به تلفن همراه و تبلت
• فضاهای امن و جذاب برای بازی: یک اتاق از خانه خود را به عنوان اتاق بازی اختصاص دهید و مطمئن شوید که کودکتان به زمین‌های بازی و فضاهای طبیعی نزدیک خانه شما دسترسی دارد. در روزهای بارانی و برفی، مراکز تفریحی می‌توانند فرصت‌های مناسبی را برای بازی فراهم کنند. اگر امنیت محله‌ی شما نگران کننده است، یاد بگیرید که چگونه به طور نامحسوس بر بازی کودکتان در فضای باز نظارت داشته باشید (به عنوان مثال از داخل ماشین آن‌ها را تماشا کنید). از دخالت در بازی کودکتان خودداری کنید. یعنی ایده‌های او را نقد نکنید، به او دستورالعمل ندهید و در اختلافات جزئی او با سایر بچه ها دخالت نکنید. اگر کودکتان می‌خواهد شما در بازی گروهی شرکت کنید، اجازه دهید او رهبری برنامه‌ریزی و هماهنگی فعالیت را بر عهده بگیرد.
• وسایل بازی: به کودکتان اجازه دهید تا از لوازم خانه به عنوان ابزار بازی استفاده کند، مثلا ساختن قلعه با پتو و بالش. لگو، گچ، رنگ، مقوا، کاغذ رنگی و سایر وسایل خلاقانه را در اختیار کودکتان قرار دهید تا بتواند ابزار و لباس‌های مختلفی بسازد. کودکتان همچنین باید مجموعه‌ای متنوع از عروسک، ماشین بازی، عروسک‌های انگشتی و سایر اسباب بازی‌ها را داشته باشد.

اگر کودکتان بازی نمی‌کند، چه باید کرد؟

اگر کودکتان تمام چیزهایی را که برای بازی کردن نیاز دارد، در اختیار دارد و هنوز هم برای بازی کردن مقاومت می‌کند ممکن است یک مساله‌ی جدی‌تری مانع از لذت بردن او از تفریح و سرگرمی بدون ساختار شود. به عنوان مثال، ممکن است کودکانی که اختلالات رشدی یا مشکلات پردازش حسی دارند، از ترس از مواجهه با موقعیت‌های غیرقابل کنترل، از برخی فعالیت‌ها اجتناب کنند.

از سوی دیگر، کودکان مضطرب و آسیب دیده گاهی از بازی کردن امتناع می‌کنند، چون همواره در حالت احتیاط و نگرانی به سر می‌برند و این امر مانع از آن می‌شود که بتوانند خود را رها کنند و فقط وانمود به بازی کردن کنند.

در چنین مواردی، مراجعه به یک روانشناس خانواده متخصص در زمینه رشد کودک بسیار مهم است. کودک شما می‌تواند در طول جلسات روان‌درمانی، مهارت‌های لازم برای بازی کردن را در یک محیط آرام و بی‌طرف به دست آورد.

روانشناس همچنین می‌تواند شما را در انتخاب بهترین محیط‌ها، فضاها و وسایل برای تسهیل بازی راهنمایی کند. به عنوان مثال بعضی از کودکان از بازی دو نفره استقبال بیشتری م‌کنند و بعضی دیگر با فعالیت‌های خلاقانه انفرادی، مثل نوشتن یا نقاشی کردن ارتباط بیشتری برقرار می‌کنند.

مطمئن باشید که همه‌ی کودکان، صرف نظر از نیازها و سلیقه‌های منحصربه‌فردشان، می‌توانند با دریافت حمایت کافی قدرت شفادهنده و تحول‌آفرین بازی را تجربه کنند.

منبع: psy-ed